چرا كودك ما نامهربان میشود؟
چرا كودك نامهربان میشود و محیط چه تاثیری در این رفتارها دارد؟ این روانپزشك معتقد است از جمله دلایل مؤثر در نامهربان شدن كودك عوامل اجتماعی، فرهنگی، روانی ـ عاطفی، زیستی و خانوادگی است...
با این حال برخی متخصصان حوزه كودك بر این باورند كه بسیاری از رفتارها و عواطف دوران كودكی، از جمله مهربانی در تعامل با محیط شكل میگیرند و در این میان، خانواده اولین محیط قابل دسترس برای كودك است و والدین اولین الگوهایی هستند كه كودكان میتوانند اعمال آنها را مستقیما مشاهده كنند و از آنها سرمشق بگیرند. به همیندلیل نقش این نهاد در مهربان یا نامهربان شدن فرزندان بسیار مهم و حیاتی است.
اغلب كودكان از حدود سه سالگی احساس همدلی و مهربانی از خود نشان میدهند و با آن به دلجویی از كودكان و افراد دیگر خانواده هنگام ناراحتی میپردازند. در این زمان است كه میتوان رفتارهای سخاوتمندانه را به كودك آموخت.براتی میگوید: بسیاری از پدر و مادرها میخواهند فرزندشان را به مهربانی، محبت كردن به دیگران و نوعدوستی ترغیب كنند. شاید آموختن این مفاهیم به كودكان در كنار بازیهای رایانهای پر از خشونت و اغلب برنامههای تلویزیونی كه مستقیم و غیرمستقیم، منفعت طلبی، فریبكاری، دروغگویی و تلاش برای رسیدن به لذتهای آنی و زودگذر را نشان میدهد كمی سخت باشد.
اما چطور میتوان به كودكان لذت كمك كردن به دیگران را نشان داد، در حالی كه خود ما بیشتر وقتها تنها به پیشرفت و بهبود وضع زندگی خود اهمیت میدهیم؟بهترین راه برای بیدار كردن حس مهربانی و نوعدوستی در كودكان این است كه به جای فقط حرف زدن، در عمل لذت محبت كردن به دیگران را به آنها نشان دهیم. به طور كلی بهتر است هرچه را كه میخواهید به فرزندتان آموزش دهید، از راه مثالهای عملی و ملموس به او نشان دهید.
اگر رفتار شما با حرفهایی كه به فرزندتان میزنید، متناقض باشد تأثیر بسیار بدی بر او خواهید گذاشت. در این حالت شما غیرمستقیم به فرزندتان پیام میدهید كه «كاری را كه به تو میگویم انجام بده نه كاری را كه خودم انجام میدهم!» در بهترین حالت فرزندتان اصلا به حرف شما توجه نمیكند و در بدترین حالت، صداقت نداشتن را از شما یاد خواهد گرفت.این روانپزشك میگوید: گام اول این است كه خودتان الگوی خوبی برای فرزندتان باشید و بكوشید به دیگران اهمیت بدهید و آنها را خوشحال كنید. كمك كردن میتواند تنها جنبه مالی نداشته باشد. خرید یك هدیه كوچك و ارزان قیمت برای خوشحال كردن دیگران، با دقت گوش كردن به صحبتهای فرد مقابل، لبخند زدن و اختصاص دادن كمی از وقتتان برای حل مشكل دیگران میتواند جرقههای اصلی را در ذهن كودكان بزند.
اگر فرزندتان سعی كرد مانند شما با دیگران با مهربانی برخورد كند و تا جایی كه میتواند به آنها كمك كند، او را با خرید اسباب بازی یا چیزهای مادی تشویق نكنید، زیرا این كار شما در او این تصور را ایجاد میكند كه انگیزه اصلی برای مهربان بودن با دیگران، تشویق شدن است!در عوض میتوانید با صحبت درباره احساس خوبی كه او در دیگران بهوجود آورده است، این انگیزهها را درونیتر كنید. بكوشید رفتارهای مهربانانه دیگران را نیز برای او پررنگ كنید. به عنوان مثال اگر در یك برنامه تلویزیونی یا از اقوام و دوستانتان كسی به دیگران محبت یا كمك میكند، درباره آن با فرزندتان صحبت و او را غیرمستقیم وادار به فكر كردن درباره آن كنید.
وی تاكید میكند:بچهها همیشه میخواهند با كارهایشان پدر و مادر را از خود راضی نگه دارند. پس به آنها نشان دهید كه مهربانی آنها به دیگران چقدر شما را خوشحال و راضی میكند. آموزش چگونگی رفتار با حیوانات و سایر موجودات زنده.به رفتارهای مهرورزانه در برابر حیوانات، آموزش چگونگی نزدیك شدن و تماس و غذا دادن به آنها میتواند در شكلگیری مهربانی در كودك تأثیر بسزایی داشته باشد. كودك میآموزد نه تنها انسانها بلكه حیوانات و دیگر موجودات زنده نیز شایسته رفتاری مناسب و مهربانانه هستند.
راهحل چیست؟
براتی برای نامهربان نشدن كودكان پیشنهاد میكند: ابراز عشق بیقید و شرط والدین نسبت به فرزندان بسیار مهم است.برای همین والدین باید كودك را بدون توجه به جنسیت، ظاهر، توانایی و صفات شخصیتیاش دوست داشته باشند. والدین در چنین عشقی، قید و بندهای پرورش فرزند را بدون هیچ چشمداشتی میپذیرند و محبت بی دریغ خود را در تمامی روابط با كودك ابراز میكنند. چنین عشقی، بیشترین تأثیر را بر خویشتن كودك میگذارد.
اما توجه بیش از حد والدین به فرزندان هم میتواند مخرب باشد و همانطور كه كمبود عشق و مهربانی ممكن است به نامهربان شدن كودكان بینجامد، توجه بیش از حد نیز اثرات مخربی بر كودك دارد.به گفته این روان شناس از مهمترین عوامل ایجاد مهربانی، مشاهده و یادگیری آن در دوران كودكی در محیط خانواده است. والدینی كه سرد و غیردوستانه برخورد میكنند، نمیتوانند انتظار داشته باشند فرزندانی مهربان و دلسوز داشته باشند، زیرا صمیمیت و مهربانی نیز مانند دیگر الگوهای رفتاری تا حدودی قابل آموزش و یادگیری است.
یادتان باشد كه كودتان را تنبیه بدنی نكنید. كودك با مشاهده تنبیه بدنی میآموزد كه میتوان از این الگوی نامناسبِ رفتاری هنگام بروز مشكلات یا در مواقع عصبانیت استفاده كند و ممكن است این رفتار را در مورد كودكان دیگر و در آینده در مورد سایر افراد جامعه بهكار گیرد. كتك كاری، ضرب و شتم، چاقو كشی و نهایتا قتل نمونههایی از این الگوبرداری است.براتی تاكید میكند وجود والدین معتاد یا بزهكار در خانه برای كودكان الگوی نامناسبی است، زیرا در چنین محیطی حرمت و ارزشهای انسانی از بین میرود و كودك احترام به حقوق انسانی خود و دیگران را نمیآموزد.
یادتان باشد سرزنش دائم به علت اخلاق و رفتار و وضع ظاهری فرزندان ممكن است باعث ایجاد خودپنداری منفی در كودك شود و در نتیجه به ناتوانی او در دوست داشتن خود و دیگری بینجامد. این امر از جمله علل مؤثر در نامهربانی كودكان به شمار میرود. همچنین رعایت عدالت و مساوات بین فرزندان توسط والدین نمونه مناسبی است از برابری حقوق افراد برای كودك. این موضوع باعث میشود كودك یاد بگیرد همانطور كه در خانواده تمام فرزندان از حقوقی برابر برخوردارند، در جامعه نیز انسانها با هم برابرند و شایسته احترام.